Procesy wewnętrzne (endogeniczne)

Rycina – By Hannes Grobe 08:36, 21 January 2007 (UTC), via Wikimedia Commons;

 

---

Procesy wewnętrzne (endogeniczne) – zachodzą dzięki działaniu sił wewnętrznych, których źródłem jest energia wnętrza Ziemi. Procesy te przekształcają powierzchnię naszej planety modelując jej rzeźbę. Wpływają one na rozmieszczenie i przebieg plutonizmu, czyli przemieszczania się magmy w obrębie skorupy ziemskiej bez wydostania się jej ponad powierzchnię ziemi), wulkanizmu (zjawiska związanego z wydobywaniem się magmy i towarzyszących jej gazów na powierzchnię ziemi), procesów sejsmicznych (trzęsień ziemi), lądotwórczych, górotwórczych i innych.

Działanie procesów endogenicznych wyjaśnia teoria tektoniki płyt litosfery. Zakłada ona, że litosfera podzielona jest na kilkanaście płyt, które znajdują się w powolnym, lecz ciągłym ruchu wynikającym z istnienia prądów cieplnych (konwekcyjnych).

Prądy konwekcyjne są to powolne ruchy magmy w płaszczu ziemskim wywołane różnicą temperatur. Magma podgrzewana przez ciepło pochodzące z jądra Ziemi podnosi się.  Pod cienką, chłodną litosferą traci swe ciepło i rozchodzi się na boki, przesuwając płyty (rozchodzenie się płyt w strefie ryftowej). Ochłodzona magma opada, wciągając w głąb ziemi niektóre płyty litosfery, co powoduje zjawisko subdukcji.

Strefa subdukcji – obszar graniczny pomiędzy płytami litosfery, w obrębie którego dochodzi do wsuwania się jednej płyty pod drugą. Płyta oceaniczna wsuwa się pod kontynentalną, co prowadzi do powstania gór, wulkanów oraz rowów oceanicznych (wydłużonych, głębokich obniżeń w skorupie ziemskiej). Zjawisko nasunięcia się płyty oceanicznej na kontynentalną nazywa się obdukcją.

Strefa kolizji – obszar graniczny pomiędzy płytami litosfery, w obrębie którego dochodzi do kolizji dwóch płyt kontynentalnych. Jej efektem są intensywne procesy górotwórcze.

 

Strefa ryftu (spreadingu) – to ogromna szczelina pomiędzy płytami litosfery, którą wypełnia stygnąca magma pochodząca z wnętrza Ziemi – powoduje to powstawanie nowej skorupy oceanicznej, rozrastanie się dna oceanicznego, oddalanie się płyt, powstawanie rowów tektonicznych np. rowy kontynentalne w Afryce i powstawanie grzbietów oceanicznych. W strefach ryftowych występuje zjawisko wulkanizmu oraz silne ruchy sejsmiczne. 

 

Teoria tektoniki płyt jest więc to teoria wyjaśniająca rozrost dna oceanicznego, dryf kontynentów, rozwój wielkich struktur tektonicznych oraz przejawy wulkanizmu i zjawisk sejsmicznych. Podstawowym założeniem tej teorii jest podział litosfery na siedem większych i szereg mniejszych płyt. W skład danej płyty może wchodzić skorupa kontynentalna jak i skorupa oceaniczna. W dziejach Ziemi dochodziło do zmiany położenia płyt litosfery. Są one nadal w ciągłym ruchu np. północny Atlantyk poszerza się o 1,5–1,8 cm/rok, zaś Hawaje zbliżają się do Alaski o ok. 5 cm/rok, a do Japonii o ok. 8 cm/rok. Dlatego za miliony lat położenie i kształt kontynentów może się zmienić.

 

Schemat przedstawiający różne rodzaje granic płyt tektonicznych – źródło: https://commons.wikimedia.org

• Dlaczego ziemia się trzęsie? – wszystko przez te płyty! – artykuł – Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy – Grzegorz Wróbel;

• Gdzie tworzą się wulkany? – artykuł – Żywa Planeta – Paweł Wolniewicz;